ถาม : ในระดับพระนางวิสาขาท่านเป็นพระโสดาบัน ตัดสักกายทิฐิได้แล้ว แต่ทำไมนางยังมีความอาลัยอยู่ ?
ตอบ : มีคำหนึ่งที่บาลีใช้คำว่า อาลยสมุคฺฆาโต แปลว่า ถอนเสียซึ่งความอาลัยได้ ต้องเป็นระดับพระอนาคามีขึ้นไป ถ้ายังไม่ถึงระดับนั้นก็ยังเหมือน นางวิสาขา แล้วเราอย่าลืมว่าพระโสดาบันมีตั้ง ๓ ระดับ ถ้าเป็นระดับต้นอย่าง สตฺตกฺขตฺตุปรมะ อย่างไรก็ยังมีกิเลสเต็มๆ เหมือนฆราวาส เพียงแต่ว่าท่านอยู่ในกรอบของศีลเท่านั้น
ถาม : พระโสดาบันยังลุ่มหลงกลิ่นเสียงสัมผัสอยู่หรือครับ ?
ตอบ : ก็ยังมีความผูกพันต่างๆ ทั้งปวงเหมือนปกติ เพียงแต่เป็นไปในกรอบของศีล เพราะฉะนั้น..จะหัวเราะจะร้องไห้ก็ยังเหมือนกับคนปกติ แต่ที่มีมากกว่าคนปกติคือความเคารพในพระรัตนตรัย ความสมบูรณ์ของศีล และมีปัญญาที่มองเห็นสภาพความเป็นจริงว่า อย่างน้อยเราก็ต้องตาย มีต่างกับคนธรรมดาอยู่ตรงนี้เอง
ถาม : พระโสดาบันยังมีความกลัว ?
ตอบ : ก็มีเป็นปกติ ต้องบอกว่า ท่านกลัวแบบมีสติ รู้ว่ามรณภัยมาถึงก็มีความกลัวเหมือนกัน แต่มีความมั่นใจว่าคติคือที่ไปของตนนั้นดีแน่ แล้วก็มีที่ยึดเกาะของตนก็คือพระรัตนตรัยอย่างแน่นแฟ้น ฉะนั้น..ความกลัวของท่านเป็นความกลัวลึกๆ เพียงแต่ว่าสภาพจิตของท่านมุ่งตรงและมีที่ยึดเกาะคือพระรัตนตรัย ก็เลยทำให้ไม่ได้กลัวจนขาดสติเหมือนกับพวกเรา
เรื่องกลัวจนขาดสตินี่ต้องคุณย่าของอาตมาเอง ก่อนท่านตาย ๗ วัน ท่านเห็นคนจะมาเอาชีวิต พวกเราที่เป็นลูกเป็นหลานเข้าไปเรียกให้กินข้าวท่านไม่ฟังเสียง ไม้เท้าในมือจะหวดไม่เลือกหน้า เข้าไปแต่ละทีนี่แทบจะเสี่ยงชีวิต ย่าคิดว่าเขาจะมาเอาชีวิตอย่างเดียว ไม่ได้สนใจว่าเป็นลูกเป็นหลานหรือเปล่า พอเข้าใกล้ก็ตีไว้ก่อน
สนทนากับพระครูวิลาศกาญจนธรรม (พระอาจารย์เล็ก สุธมฺมปญฺโญ)
ณ บ้านวิริยบารมี ต้นเดือนมิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๕๖